سایت خدمات دانشجویی فروغ پاسارگاد

مطالعه موردی

•    واژه Case  در لغت به معنای مورد، نمونه، سرگذشت و حالت و Study  به معنای مطالعه، بررسی، پژوهش و تحقیق آمده است. در فارسی از Case Study  با تعابیر مختلفی همچون مطالعه موردی، موردپژوهی، موردکاوی، بررسی موردی، و نمونه‌پژوهی یاد شده است.
•    مطالعه موردی به زبان ساده، روشی است که از منابع اطلاعاتی هرچه بیش‌تر برای بررسی نظام‌مند افراد، گروه‌ها، سازمان‌ها یا رویداد‌ها استفاده می‌کند. مطالعات موردی، هنگامی انجام می‌شوند که پژوهشگر نیازمند فهم، کشف (اکتشاف) یا تبیین (توضیح) یک پدیده است.
•    مطالعه موردی، پدیده‏های زمان حال را در بستر زندگی واقعی‏شان بررسی می‏کند، خصوصاً زمانی که مرزهای بین پدیده و بستر آن به طور واضح و دقیق مشخص نیستند و از منابع متعددی از شواهد استفاده می‏شود.
•    مطالعه موردی، یکی از روش‌های پژوهش کیفی در علوم اجتماعی  و انسانی است. موردپژوهی، بررسی متمرکز و عمیق یک فرد، گروه، رویداد یا اجتماع است.
•    در مطالعه موردی یا موردپژوهی برخلاف پژوهش‌های آزمایشی، پژوهشگر به دستکاری متغیر مستقل و مشاهده تأثیر آن بر متغیر وابسته نمی‌پردازد.
•    مطالعه موردی، یک مطالعه جامع، عمیق و دقیق از یک مورد در شرایط و موقعیت‎های واقعی است و در میدان عمل صورت می‌گیرد و منظور از مورد می‏تواند یک فرد، سازمان، کشور، رویداد، سیاست‎های عمومی، سیاست‎های قومی، شیوه‎های رهبری، جنبش‎های سیاسی، انقلاب‎های اجتماعی و علمی، نظام‏های انتخاباتی و به طور کلی یک سیاست، شیوه عمل فرآیند و یا ساختار باشد.
•    هدف از اجرای این نوع پژوهش، درک جامع از یک دوره کامل یا قسمت مهم از زندگی فردی و جمعی، ایجاد یک واقعه، یک رویداد و یا یک نهاد در موقعیت‎های واقعی است.

کاربرد مطالعه موردی

•    کاربرد مطالعه موردی
    عدم کنترل پژوهشگر بر پدیده‎ها؛ و
    تعلق به زمان حال داشتن.
    تحقیق موردی در زمانی کاربرد دارد که اولاً پژوهشگر کنترل بر پدیده‎ها نداشته و نمی‏تواند از طریق روش آزمایشگاهی استفاده نماید و دوماً در زمان است که یک مورد متعلق به زمان حال بوده و در بستر واقعی خود قرارداشته باشد.
•    در حوزه‏ها و رشته‏های مختلف از پزشکی، دندان‏پزشکی گرفته تا روان‏شناسی، جامعه‏شناسی، برنامه‏ریزی شهری، مدیریت، علم اطلاعات، مدیریت اطلاعات و اداره سازمان و کتابخانه می‏توان از مطالعه موردی استفاده کرد.

اهمیت مطالعه موردی

•    این روش از جهاتی بسیار حائز ‌اهمیت است:
    الف. شناخت کل واقعیت: تنها با استفاده از این روش می‌توان کل یک واقعیت را فهمید. مطالعه موردی، بهترین شیوه برای پیاده کردن دیدگاه‌های کل‌نگر (نظریه گشتالت) و همچنین اندیشه آنانی است، که بر پیکربندی واقعیت تکیه دارند.
    ب. شناخت ابعاد نهان پدیده اجتماعی: مطالعه موردی، واقعیت را در بستر (کنه) آن بررسی می‌کند، به اعماق دست می‌یابد و به مطالعات ژرفانگر و عمیق می‌پردازد.
    ج. دستیابی به کلیت منحصربه‌فرد: همیشه در جامعه، آینده‌ای خاص و کلیتی بی‌نظیر وجود دارد؛ که شناخت آن، تنها از طریق مطالعات موردی امکان‌پذیر است.

مراحل مطالعه موردی

•    1. طراحی: نخستین موضوع مورد نظر مطالعه موردی این است که چه باید پرسید. مطالعه موردی برای پرسش‌هایی که با «چطور» و «چرا» شروع می‌شوند، بسیار مناسب است. موضوع دوم در طراحی مطالعات موردی این است که چه چیز را باید تحلیل کرد «مورد» ما چیست؟ در بسیاری از مواقع، یک مورد، فردی خاص، چندین فرد، یک رویداد یا چندین رویداد است.
•     2. مطالعه آزمایشی (تست اولیه): مطالعه آزمایشی برای دقیق‌تر کردن طرح پژوهشی و نیز عملیات میدانی به‌کار می‌رود متغیرهایی که در طول مرحله طراحی پیش‌بینی نشده بودند ممکن است در جریان مطالعه آزمایشی سر برآورند، و مسائل و مشکلات تدراکات مطالعه نیز ممکن است رو شوند.
•    3. گردآوری داده‌ها: دست‏کم چهار منبع اطلاعاتی را می‌توان در مطالعات موردی در نظر گرفت:
•    اسناد: به عنوان منبع غنی برای داده‌ها که شامل نامه، یادداشت، صورت‌جلسه، دستور کار، تذکره‌های تاریخی (شرح حال)، بروشور، کتابچه و غیره است.
•    مصاحبه: در برخی مطالعات موردی، می‌توان روش‌های پژوهش پیمایشی را به کار برد و از پاسخ‌گویان درخواست کرد تا پرسشنامه‌هایی را پر کنند. در برخی دیگر، می‌توان از مصاحبه عمیق هم استفاده کرد.
•    مشاهده مشارکتی: دراین روش، پژوهشگر به میان مشاهده‌شوندگان رفته و در رفتار تحت‌ مشاهده، مشارکت می‌کند و هم‌زمان به جمع‌آوری اطلاعات در محل پژوهش می‌پردازد.
•    سایر ابزارها: شامل وسایلی مثل یک ابزار، اسناد موجود در رایانه، ...
•    4. تحلیل داده‌ها: برخلاف فنون پژوهش کمی، در مطالعه موردی، فرمول‌های مشخص یا دستور‌العمل‌های گام‌به‌گام، به سبک کتاب آشپزی برای هدایت پژوهشگر در جریان تحلیل داده‌ها وجود ندارد. سه راهبرد تحلیل کلی پیشنهاد داده می‌شود، که البته قابل تعمیم برای همه مطالعات موردی نیستند:
•    تطبیق الگوها: یک الگوی مبتنی بر تجربه با یک یا چند الگوی پیش‌بینی‌ شده مقایسه می‌شود.
•    تبیین‌سازی: پژوهشگر سعی می‌کند با صدور پاره‌ای احکام درباره علت یا علل وقوع پدیده مورد بررسی، تبیینی را درباره «مورد»، ساخته و پرداخته کند.
•    توالی زمانی: مجموعه‌ای از داده‌ها در نقاط زمانی گوناگون، با روندی که مطابق با نظریه پیش از پژوهش، پیش‌بینی شده بود؛ یا با یک روند جایگزین دیگر، مقایسه می‌شود.
•    5. گزارش‏نویسی: گزارش مطالعه موردی به چند شکل مختلف ممکن است. این گزارش می‌تواند از طرح سنتی گزارش‌های تحقیقی پیروی کند -بیان مسئله، روش‌ها، یافته‌ها و بحث- یا از یک شیوه غیرسنتی بهره گیرد.
•    در برخی مطالعات موردی، گزارشی که به صورت گاهشمار منظم شده، مناسب‌ترین وسیله است. در حالی که در آن دسته از مطالعات موردی که جنبه‌ی مقایسه‌ای دارند، گزارش یافته‌ها می‌تواند متناسب با دیدگاه تطبیقی صورت گیرد.
•    صرف نظر از شکلی که برای ارائه گزارش انتخاب می‌شود، پژوهشگر باید مخاطبان گزارش را در نظر بگیرد. گزارشی که برای سیاست‌گذاران در نظر گرفته شده، باید به سبکی متفاوت با گزارشی که قرار است در یک نشریه علمی به چاپ برسد، نوشته شود.

ویژگی های مطالعه موردی

•    عبارتند از:
    ارائه تصویر کامل و سازمان یافته از یک مورد؛
    کشف روابط علت و معلول؛
    موردی بودن و نداشتن قابلیت تعمیم؛ و
    تعلق به زمان حال داشتن.