سایت خدمات دانشجویی فروغ پاسارگاد

تعریف تحلیل محتوا

•    از تحلیل محتوا تعاریف گوناگونی به عمل آمده که بخشی از اختلاف به تاریخچه این فن و روند تکاملی آن برمی‏گردد و بخشی دیگر از آن مربوط به تفاوت در حوزه گسترده این فن است.
•    دانیل رایف تحلیل محتوا را به طور خلاصه چنین تعریف می‏کند: «قرار دادن قاعده و محتوای ارتباطات در مقوله‏های خاص بر اساس قواعد، و تحلیل روابط بین آن مقوله‏ها با استفاه از آزمون‏های آماری».
•    تحلیل محتوا، تحلیل علمی پیام‏های ارتباطی به منظور دستیابی به ویژگی های مختلف پیام است.
•    تكنیكی پژوهشی برای تشریح كمّی، نظام‏مند و عینی محتوای آشكار پیام است.

اهداف تحلیل محتوا

•      هدف اول:
    تحلیل ویژگی‏های پیام، گیرنده و رسانه پیام، برای پاسخ‏گویی به پرسش‏هایی مانند «چه چیزی، چه كسی و چطور».
•     هدف دوم:
    تحلیل فرستنده پیام و علت آن، برای پاسخ‏گویی به پرسش‏هایی مانند «چه كسی و چرا».
•     هدف سوم:
    تحلیل پیامدهای پیام، برای پاسخ‏گویی به پرسش‏هایی مانند: «با چه اثری/ با چه تأثیری».

کاربرد تحلیل محتوا

•    مهم‌ترین کاربرد تحلیل محتوا توصیف ویژگی‌های یک پیام است.
•    دومین کاربرد تحلیل محتوا، استنباط درباره فرستندگان پیام و دلایل یا پیش‌آیندهای پیام است.
•    تحلیل محتوا برای استنباط جنبه‌های فرهنگی پیام و تغییرات فرهنگی نیز به کار می‌رود.
•    در پژوهش‌های علوم رفتاری به ویژه روان‌شناسی و علوم تربیتی برای بررسی‌های مربوط به محتوای کتاب‌های درسی به کار برده می‌شود.
•    پژوهشگران در زمینه تاریخ نیز با کاربرد آن، می‌کوشند اصالت متون کهنی را که مورد استفاده قرار می‌دهند بررسی کنند؛ همچنان که از این روش برای کشف پیام اصلی متون کهن بهره می‌جویند.

ویژگی‏ها تحلیل محتوا

•    تحلیل محتوا تکنیکی برای استخراج داده‏ها از متن (محتوا) است که البته دارای ویژگی‏های مشخص کنندۀ آن از دیگر متون روش اَسنادی است.
•    هولستی سه شرط عینیت، سیستمی بودن (سیستماتیک) و عمومیت (Generality)‌ را برای تحلیل محتوا، اساسی دانسته است. وی دو شرط «کمّی بودن» و بررسی «محتوای آشکار» را قدری جدل‏آمیزتر از سه شرط اولیه دانسته است.
•    عینیت: هر مرحله از فرآیند پژوهش باید بر اساس قواعد، اصول و روش‏های مشخصی انجام گیرد.
•    سیستمی بودن: دایره پذیرش ورود محتوا یا مقوله‏ها بر طبق قواعد كاربردی ثابتی مشخص گردد.
•    عمومیت داشتن: یعنی اینكه یافته‏ها با هم ارتباط نظری داشته باشند، اطلاعات توصیفی صرف درباره محتوا، بدون ارتباط با دیگر ویژگی‏های اسناد و متن یا خصوصیات فرستنده و گیرنده پیام ارزش چندانی ندارد.

مزایای تحلیل محتوا

•    تحلیل محتوا بدون ارتباط با زمان و مکان در مورد متون و منابعی که در زمان‏های گذشته یا در فرهنگ‏های دیگر تولید شده‏اند به کار گرفته می‏شود.
•    تحلیل محتوا باعث نزدیکی متونی می‏شود که ممکن است بین طبقات خاص، ارتباطات و تحلیل محتوای آماری آن‏ها تغییرات یا تفاوت‏هایی وجود داشته باشد.
•    تحلیل محتوا به عنوان یک روش واقعی، عینی و تقریباً دقیق در نظر گرفته می‏شود.
•    از طریق این روش بدون صرف هزینه زیاد مالی و زمانی، می‏توان به خصوصیات روانی و اجتماعی افراد و جامعه پی برد.
•    با این روش می‏توان اطلاعات باارزشی حتی درباره جوامع و فرهنگ‏هایی که مطالعه مستقیم آن‏ها امکان‏پذیر نیست به دست آورد.

معایب تحلیل محتوا

•    در مواقعی که سطح انتزاع و تفسیر بالاست، امکان خطا در آن زیاد است.
•    مبنای نظری و پشتوانه کتابخانه‏ای آن، جهت استنتاج و ترسیم معنادار ارتباطات موجود در موارد تحت مطالعه ضعیف است.
•    چون حالت و ماهیت کاهشی دارد، امکان نادیده انگاری در آن زیاد است.
•    رایانه‏ای کردن و خودکارسازی آن نسبت به رویکردهای عینی با مشکلات زیادی همراه است.

انواع تحلیل محتوا

•    بر اساس تعریفی که مورتون از تحلیل محتوا ارائه نموده، سه شکل تحلیل محتوا قابل تفکیک است:
    تحلیل محتوای توصیفی (یعنی توصیف کمّی محتوای بارز یک متن)
    تحلیل محتوای استنباطی
    تحلیل محتوای ارتباطی (تمامی مسیر یک ارتباط واقعی را مورد بررسی قرار می‏دهد).